Pages

Friday 7 August 2020

Cuộc tranh luận về trans và vấn đề mâu thuẫn giá trị

Lời tựa: Gần đây tôi có viết 2 bài cho báo Trẻ về vấn đề trans nhưng không được đăng, có lẽ không phù hợp với báo Trẻ. Đây là một vấn đề tương đối mới, có lẽ người Việt không quan tâm nhiều, đặc biệt người lớn tuổi. Tuy nhiên đây là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất ở các nước dân chủ phương Tây hiện nay, và có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người Việt ở các nước này, dù quan tâm hay không, và các gia đình có thể có mâu thuẫn do khác biệt thế hệ.
Vì thế tôi đưa lên blog 2 bài đã viết về chủ đề này.

Vấn đề trans và mâu thuẫn giá trị

Trong bài viết trước về Reddit, tôi đã viết sơ về cuộc tranh luận về người transgender, thường gọi tắt là trans (người chuyển giới đã qua hay chưa qua phẫu thuật). Đây là một trong những vấn đề phức tạp và gây tranh cãi nhất hiện nay ở các nước phương Tây.
Trước tiên, một trong các điểm quan trọng của gender ideology (ý thức hệ giới tính), giống (sex) và giới tính (gender) là hai khái niệm tách biệt—sex là sinh học, là male hay female, còn gender là xã hội, là man hay woman hay non-binary (phi nhị phân, tức là không phải nam không phải nữ, không theo nhị phân giới tính).
Thế những ý chính của cuộc tranh luận về trans là gì?
Self-ID
Trước đây khái niệm trans mang nghĩa transsexual, và chủ yếu dùng cho người đã qua phẫu thuật chuyển giới. Sau này khái niệm trans mở rộng, trở thành transgender, và bao gồm tất cả những người cảm thấy giới tính (gender) không khớp với giống (sex) của mình sinh ra, dù chưa dùng hormone và chưa qua phẫu thuật, và cũng bao gồm những người không có ý định phẫu thuật.
Đi xa hơn, phong trào trans muốn có luật công nhận self-ID, tức mỗi người có quyền tự xác định (identify) giới tính và phải được luật pháp công nhận, và người khác không có quyền gọi giới tính sai (misgender) người khác.
Riêng ở Anh, luật pháp không công nhận self-ID, và vừa qua BBC đưa tin vài thay đổi về Gender Recognition Act (Đạo luật công nhận giới tính), sẽ bỏ ý định dưới thời thủ tướng Theresa May cho phép người dân đổi giới tính trên giấy khai sinh dù không có chẩn đoán y tế, và cũng sẽ có những biện pháp bảo vệ không gian an toàn cho phụ nữ1.
Không gian của phụ nữ (women’s spaces)
Mọi quốc gia trên thế giới đều có sex segregation vì lý do an toàn và riêng tư—tách biệt không gian dựa theo giống/ giới tính, chẳng hạn như nhà vệ sinh công cộng, phòng thay đồ/ thử đồ, nhà tù, shelter (nơi nương thân cho nạn nhân bạo hành gia đình hoặc bạo lực tình dục), v.v…
Một mặt, các nhà hoạt động cho quyền lợi trans (trans rights activists, thường gọi tắt là TRA) nói rằng, không cho trans women vào không gian của phụ nữ là phân biệt đối xử với người chuyển giới và không công nhận trans women cũng là women.
Mặt khác, có nên chấp nhận trans women trong không gian của phụ nữ không, đặc biệt những nơi như shelter hoặc nhà tù?
Một mặt, trans women có quyền được tôn trọng, chỉ muốn mình được công nhận cũng là phụ nữ, và không nên bị phân biệt đối xử, nhưng còn vấn đề an toàn với phụ nữ, đặc biệt phụ nữ bị chấn thương tâm lý, và trong tình trạng dễ bị tổn thương? Hoặc chấp nhận trans women là một chuyện, chẳng hạn như Sheffield Rape and Sexual Abuse Centre2, nhưng có nên chấp nhận bất kỳ ai xác định mình là nữ, theo self-ID không? Làm thế nào để tránh những kẻ nguy hiểm, muốn lợi dụng chính sách self-ID để tấn công phụ nữ?
Trang web nữ quyền Feminist Current đưa tin, ở Anh luật pháp hoàn toàn không công nhận self-ID, nhưng khắp nước Anh vẫn có nhiều nơi áp dụng chính sách self-ID3.
Riêng ở Anh, một trong những trường hợp gây chú ý là Karen White, một trans woman trong nhà tù nữ và tấn công tình dục vài phụ nữ ngay trong tù4.
Thể thao cho phụ nữ
Một chủ đề gây tranh cãi nhiều là trans women tham gia thể thao của phụ nữ. Chẳng hạn, BBC hay Wall Street Journal đưa ra tranh luận và lập luận của cả hai phía5.
Một mặt, nếu không cho trans women cùng thi đấu thể thao với phụ nữ, đó là phân biệt đối xử, không công nhận trans women là women. Và nếu không cho, trans women phải làm gì? Không được tham gia thể thao? Chỉ tham gia thể thao với người chuyển giới, vốn là thiểu số trên thế giới? Hay tham gia thể thao với nam giới? Nhưng còn tác động của hormone lên cơ thể?
Nhưng ngược lại, có công bằng với phụ nữ không nếu cùng thi đấu với trans women, đặc biệt trong những môn cần sức mạnh? Những người phản đối nói, dù ai đó đã qua phẫu thuật nhưng đã qua dậy thì không thể thay đổi thực tế là cơ thể có khung xương lớn hơn, mật độ xương (bone density) và khối lượng cơ bắp (muscle mass) cao hơn, và mạnh hơn cơ thể nữ giới. Mâu thuẫn ở đây là giữa quyền lợi người chuyển giới và sự công bằng với nữ giới.
Trẻ em
Quan trọng hơn là phải làm gì với trẻ em: bao nhiêu tuổi thì nên biết về vấn đề giới tính và chuyển giới? Bao nhiêu tuổi thì được quyết định chuyển giới? Cha mẹ cần làm gì khi con mình tự nhận là trans?
Những người ủng hộ phong trào trans nói, trans cũng như đồng tính—cha mẹ cần chấp nhận và ủng hộ con cái, đổi từ ngữ xưng hô, chấp nhận tên mới, cho con cái ăn mặc theo giới tính mới… Các tổ chức ủng hộ trans như Mermaids và Pink News thường nhắc tới tỷ lệ tự sát trong cộng đồng trans để cho thấy người trans không nên bị xa lánh hay từ bỏ6, mà cần sự hỗ trợ từ gia đình.
Những người phản đối cho rằng, ủng hộ trans và ủng hộ đồng tính là hai vấn đề khác nhau dù cùng là LGBT—đồng tính không ảnh hưởng trực tiếp đến cơ thể, nhưng chuyển giới sẽ dẫn tới những quyết định không thể rút lại như phẫu thuật, dùng hormone hoặc puberty blocker (thuốc chặn dậy thì). Người ủng hộ nói, trẻ vị thành niên không qua phẫu thuật, có thể chặn dậy thì để có vài năm suy nghĩ, và với những đứa trẻ bị rối loạn định dạng giới (gender dysphoria), nhìn cơ thể dậy thì và phát triển theo giới tính mình không muốn có thể gây trầm cảm và dẫn tới tự sát. Phe phản đối lại nói, không ai biết hiệu ứng lâu dài, puberty blocker có thể ảnh hưởng phát triển trí não.
Gần đây một phụ nữ tên Keira Bell tuyên bố kiện NHS (National Health Service—dịch vụ y tế quốc gia của Anh) vì lẽ ra phải được bảo là suy nghĩ thêm để quyết định. Keira Bell lúc nhỏ xác định mình là nam, và sau khoảng 3 lần gặp ở Tavistock Centre ở London, được nhận puberty blocker khi 15 tuổi. 8 năm sau, và sau khi qua phẫu thuật, Keira Bell nhận ra đây là quyết định sai lầm và trở thành detrans (chuyển giới ngược lại)7.
Đây chỉ là một trong nhiều trường hợp người detrans lên tiếng kể câu chuyện của mình, sau khi nhà văn J. K. Rowling nói về vấn đề trans và đẩy nó lên thành một cuộc tranh luận toàn quốc (thậm chí quốc tế).
Nhà báo Abigail Shrier ra một cuốn sách gọi là Irreversible Damage: The Transgender Craze Seducing Our Daughters và cũng xuất hiện trên chương trình của Joe Rogan8, nói về tỷ lệ tăng đột ngột cao của trẻ vị thành niên nữ xác định mình là trans. Đó là do xã hội chấp nhận trans hơn, hay là ảnh hưởng và áp lực trang lứa (peer pressure)? Bao nhiêu trong số đó thật sự muốn trở thành nam, và bao nhiêu chỉ lầm tưởng vì là tomboy, lesbian, hoặc trầm cảm do vấn đề tâm lý khác?  
Nói tóm lại, vấn đề trans ở các nước phương Tây một lần nữa lại là mâu thuẫn giá trị—một mặt là quyền lợi của người chuyển giới, đặc biệt trans women, và một mặt là quyền trẻ em và phụ nữ. Đâu là cân bằng? Làm thế nào để không ai bị phân biệt đối xử, nhưng mọi người đều được bảo vệ an toàn?




__________________________________________


Trans và nữ quyền

Trong hai bài trước, tôi đã viết về Reddit và trans, trans và mâu thuẫn giá trị. Tại sao đây là vấn đề đáng chú ý? Vì đây là vấn đề phức tạp, có xung đột quyền lợi giữa nhiều nhóm khác nhau, và trong vài khía cạnh, một số chính sách bảo vệ trans (transgender, người chuyển giới đã qua hay chưa qua phẫu thuật) ảnh hưởng đến quyền lợi của trẻ em và phụ nữ.
Tại sao nhiều nhà hoạt động nữ quyền (feminists) cảm thấy phong trào trans, theo nghĩa nào đó, là một cuộc tấn công lên quyền lợi phụ nữ?
Không gian của phái nữ
Như đã viết trong bài trước, có rất nhiều tranh cãi về chuyện có nên chấp nhận trans women vào khu vực của riêng phụ nữ không, như nhà vệ sinh công cộng, phòng thay đồ, nhà tù, shelter (nơi nương thân cho nạn nhân bạo hành gia đình hoặc bạo lực tình dục), v.v…
Cách đây không lâu, Sheffield Rape and Sexual Abuse Centre ở Anh gây chỉ trích trên Twitter khi quảng cáo tìm nhân viên là bất kỳ ai xác định mình là phụ nữ, sau đó phải rút xuống. Tuy nhiên, trung tâm này vẫn nhận nạn nhân tấn công tình dục là trans women1.
Ở Canada, Vancouver Rape Relief and Women’s Shelter, shelter lâu đời nhất ở Vancouver cho nạn nhân bị cưỡng hiếp, trong năm 2019 bị vandalise với các dòng chữ “TERFS go home you are not welcome” and “Kill TERFs”2 (TERF là trans-exclusionary radical feminist, thời kỳ đầu là từ trung lập, sau này trở thành từ xúc phạm) do chỉ nhận phụ nữ, không nhận phụ nữ chuyển giới. Năm 2020, Vancouver Rape Relief and Women’s Shelter bị cắt kinh phí3
Sex và gender, và vấn đề sức khỏe
Một trong những ý chính của gender ideology (ý thức hệ giới tính) là, giống (sex: male/ female) là sinh học, còn giới tính (gender: man/ woman) là xã hội, và hai khái niệm là tách biệt.
Tuy nhiên, trong vài năm gần đây các nhà hoạt động quyền lợi trans (trans rights activists—TRA) đi theo hướng khác, bảo biological sex không có thật, hoặc bảo sex không chỉ tách ra làm hai thành male và female mà là một spectrum, trong đó intersex (người liên giới tính) ở đâu đó ở giữa4.
Pink News, một trong những trang web lớn nhất cho cộng đồng trans, nói câu “only females get cervical cancer” (chỉ có nữ giới mới bị ung thư cổ tử cung) là “disgustingly transphobic lie” (một câu nói dối phân biệt người chuyển giới đáng tởm). Tuy nhiên, Pink News chưa bao giờ tấn công tổ chức Prostate Cancer UK vì gọi ung thư tuyến tiền liệt là bệnh của đàn ông và dùng hashtag #MenWeAreWithYou.
Như đã viết trong bài về Reddit, các subreddits về vấn đề sức khỏe phụ nữ đều bị tấn công, rút xuống, hoặc đưa cho TRA quản lý và bị kiểm soát ngôn ngữ, như r/PCOS cho người bị polycystic ovary syndrome (buồng trứng đa nang), r/endo cho người bị endometriosis (lạc nội mạc tử cung), hoặc r/pregnancy cho phụ nữ mang thai. Trong khi đó những subreddits như r/ErectileDysfunction, r/circumcision, r/Phimosis, r/ProstateCancer, r/TesticularCancer… có thể nói đó là vấn đề sức khỏe của đàn ông mà không bị TRA tấn công—không bị gọi là transphobic.
Quyền lợi dựa theo sex (sex-based rights)
Luật pháp cho những quyền lợi dựa theo sex, nhưng tại sao các tổ chức khắp nơi lại xem gender quan trọng hơn sex?
Trong tháng 7 vừa qua, Action Aid UK, một tổ chức từ thiện cho quyền lợi từ thiện, định nghĩa woman là bất kỳ tự xác định (self-identify) là woman, và không có cái gọi là một cơ thể male hay female5. Tuyên bố này gây chỉ trích dữ dội trên Twitter, đặc biệt từ feminists—làm sao có thể nói không có cái gọi là female body trong khi sự đàn áp với phụ nữ trong lịch sử và khắp thế giới có liên quan trực tiếp đến các đặc điểm sinh học và sinh sản của nữ giới? Làm sao có thể nói không có cái gọi là female body trong khi công việc của Action Aid UK tập trung vào những vấn đề như kinh nguyệt, thai và phá thai, tục ép hôn, hủ tục cắt âm vật, v.v…?
Những vấn đề này là vấn đề của giống (sex) chứ không phải vấn đề giới tính (gender).
Sau phản ứng mạnh mẽ trên Twitter, Action Aid UK bảo tuyên bố đó không phải là chính sách, nhưng không nói rõ quan điểm và chính sách thật sự là gì, mà bảo phải xem xét lại các nhóm liên quan6.  
Trang Feminist Current có bài viết của Raquel Rosario Sánchez, một phụ nữ gốc Dominican, cho rằng gender identity ideology là một dạng feminism của người có privilege7, coi trọng gender identity (bản dạng giới) của dân phương Tây hơn thực tế phân biệt giới tính ở các nước nghèo, các nước đang phát triển—những nơi phụ nữ thật sự bị đàn áp vì là female, và sự đàn áp liên quan trực tiếp tới đặc điểm sinh học và sinh sản của phụ nữ8.
Như Sánchez nói, một nước dân chủ phương Tây có thể có bài báo của một người sinh ra là nam, nói chì kẻ mắt xác định phái nữ của mình (“How My Eyeliner Defines My Womanhood”)9. Nhưng ở các nước có vấn đề phân biệt giới tính trầm trọng, một bé gái không thể cứ tuyên bố mình là nam để thoát những vấn đề như bị cắt âm vật hay cưỡng hôn—khái niệm gender không thể thay đổi thực tế là phụ nữ và bé gái khắp thế giới vì phân biệt vì sex, vì cơ thể female.
Khái niệm woman
Một trong những ý quan trọng của những người phản đối gender ideology là, thế nào là woman, nếu ai cũng có thể tự xác định mình là phái nữ? Thế nào là woman, nếu trans women là women?
Trên Quillette, Helen Joyce có một bài viết phân tích, những người theo phong trào trans đều không thể định nghĩa thế nào là woman—hoặc là nói lòng vòng “phụ nữ là một người cảm thấy mình là phụ nữ”, hoặc là định nghĩa bằng stereotypes, như phụ nữ là người tuân thủ các chuẩn mực của nữ tính (femininity) như đa cảm, dễ bị tổn thương, quan tâm tới ngoại hình, v.v…10 Cái thứ nhất là ngụy biện, cái thứ hai khác nào đi ngược lại với nỗ lực của feminists hàng chục năm qua để xóa bỏ gender stereotypes?
Nếu một người sinh ra với cơ thể nam, không qua phẫu thuật cũng chẳng dùng hormone, nhưng tự nhận mình là trans woman và bảo phái nữ của mình được xác định bằng chì kẻ mắt, vậy thế nào là woman?
Khái niệm lesbian
Ngoài khái niệm woman, khái niệm lesbian (đồng tính nữ) cũng bị cướp và bóp méo. Quan điểm của TRA là “lesbians can have penises” (đồng tính nữ có thể có dương vật), và tất cả những lesbians không muốn hẹn hò hoặc có quan hệ tình dục với trans women đều bị gọi là transphobic, TERF, hoặc “vagina fetishists” (đám tôn sùng âm đạo).
Một trang web về quyền lesbian gom lại một loạt screenshots những câu TRA tấn công, chửi bới lesbians (không phải trans), thậm chí dọa cưỡng hiếp11. Không phải không có lý do mà có phong trào Get the L out, ý nói tách chữ L (cho lesbian) ra khỏi LQBT+, vì cảm thấy lesbians bị lấn áp trong cộng đồng LGBT+ và mất quyền lợi.
Bản thân nhà văn J. K. Rowling, khi lên tiếng về vấn đề trans và quyền lợi phụ nữ, cũng bị nhục mạ và dọa đánh.
Bạo lực
Sự tấn công phụ nữ không chỉ dừng ở lời nói. Năm 2018, trans woman Tara Wolf hành hung một phụ nữ 60 tuổi và đập bể camera giá £120, nhưng chỉ bị phạt và trả phí tổng cộng £43012.
Kết luận
Phong trào trans có phải là một cuộc tấn công có chủ đích lên phụ nữ không, hay đây chỉ là vấn đề mâu thuẫn giá trị? Trên thực tế, quyền lợi phụ nữ vẫn bị ảnh hưởng nhất, và Rowling đã phơi ra mặt trái của phong trào trans.
Nhờ vậy, nhiều phụ nữ, ít nhất ở Anh, đã bắt đầu lên tiếng.


7: Privilege dịch là đặc quyền, nhưng ở đây ý nói những người quen sống sướng và có nhiều quyền, ở phương Tây.  


No comments:

Post a Comment

Be not afraid, gentle readers! Share your thoughts!
(Make sure to save your text before hitting publish, in case your comment gets buried in the attic, never to be seen again).